این مواد در تنظیم واکنش های شیمیایی بدن انسان مهم بوده و نقش حیاتی دارند. برخلاف ویتامین های دیگر که باید از طریق غذا تامین شوند بدن انسان میتواند خودش سازنده این ویتامین باشد. پس ویتامین دی یک ویتامین واقعی نیست و بسیاری از محققین آن را بیشتر یک هورمون میدانند تا یک ویتامین.
تولید ویتامین دی در بدن پستانداران براثر تابش نور خورشید بر پوست صورت میگیرد. این خوب است چون غذاها معمولا مقدار کافی ویتامین دی ندارند.
جزء B نور ماوراء بنفش کلسترول را در پوست به ویتامین دی تبدیل میکند. در یک فرد با پوست روشن تابش روزانه 20-15 دقیقه نور آفتاب در ساعات میانه روزهای تابستان به پوست صورت و ساعدها 3-2 بار در هفته میتواند مقدار کافی از ویتامین دی را ایجاد کند. البته در افراد با پوست تیره و یا در افراد مسن مدت تابش مورد نیاز برای ساخت مقادیر کافی از ویتامین دی بیشتر است. نوری که از پنجره عبور کرده تاثیر کافی در تولید ویتامین دی ندارد. در فصول دیگر سال غیر از تابستان که اشعه خورشید مایل تر میتابد پوست برای ساختن ویتامین دی باید مدت بیشتری تحت تابش آفتاب باشد.
البته به علت اینکه در معرض قرار گرفتن در معرض نور خورشید به مدت زیاد ممکن است موجب بروز سرطان پوست شود معمولا مدت زمان خاصی برای ماندن زیر آفتاب و به منظور بهره مندی از آن برای تولید ویتامین دی توصیه نمیشود.
علائم کمبود ویتامین دی در بسیاری اوقات مبهم و غیر اختصاصی است و به همین علت در بسیاری اوقات دیر تشخیص داده میشود.علائم کمبود در بچه ها و بزرگسالان قدری متفاوت است.
مهمترین علائم کمبود ویتامین دی در کودکان عبارتند از:
- ریکتز یا راشیتیسم بیماری است که به علت کمبود ویتامین دی در بچه ها ایجاد شده و خود را معمولا بصورت زانوهای پرانتزی و مچ دست کلفت نشان میدهد
- دیر راه افتادن بچه و کوتاه قدی وی میتواند از علائم کمبود ویتامین دی باشد
- بچه مبتلا به کمبود ویتامین دی دیر دندان درمیاورد
- تحریک پذیری بچه ها میتواند نشانه ای از کمبود ویتامین دی باشد
- کمبود ویتامین دی موجب افزایش استعداد بچه به عفونت میشود
- در کمبود شدید ویتامین دی بچه دچار کرامپ یا اسپاسم عضلانی، تشنج و مشکل تنفسی میشود. این علائم به علت کمبود کلسیم ایجاد میشود
- بندرت در کمبود شدید ویتامین دی ضعف عضله قلب (کاردیومیوپاتی) ایجاد میشود
علائم کمبود ویتامین دی در بزرگسالان عبارتند از:
- درد مبهم و پراکنده در تمام بدن
- ضعف کلی بدن و ضعف در ایستادن و بالا رفتن از پله و در مراحل پیشرفته تر لنگیدن
- درد استخوان بخصوص در دنده، مفصل ران، کف پا و ران
راه های دریافت ویتامین D برای کودکان :
- از طریق تابیدن اشعه آفتاب ( اشعه ماوراء بنفش ) به پوست بدن:
در پوست انسان ماده ای به نام دهیدروکلسترول وجود دارد که پیش ساز ویتامین D است و در اثر تابیدن اشعه آفتاب به پوست، مراحلی را در بدن طی کرده و سرانجام در کلیه، به ویتامین D فعال تبدیل می شود.
- از طریق غذا:
موادغذایی حاوی ویتامین D شامل: کره، روغن کبد ماهی، زرده تخم مرغ ، خامه ، جگر، شیرهای غنی شده با ویتامین D، سرلاک و شیرخشک هستند.
- می توان ویتامین D را به صورت سنتیتک ( یعنی مصنوعی یا ساختگی ) نیز به بدن رساند.
غذای شیرخواران ممکن است حاوی مقادیر بسیار کمی ویتامین D باشد. شیرگاو حاوی IU40(واحد بین المللی) و سبزیجات و میوه جات حاوی مقادیر بسیار ناچیز ویتامین D هستند. زرده تخم مرغ حاوی 400-120 واحد ویتامین D در هر گرم می باشد که منبع بسیار با ارزشی است. به اغلب شیر خشک ها ویتامین D را در حد معقولی اضافه کرده اند.
چاقی و کوتاهی قد در دختران به علت کمبود ویتامین دی :
بر طبق یافته‌های مطالعات اخیر کمبود دریافت ویتامین دی در دوران بلوغ باعث توقف رشد و نیز افزایش بروز چاقی در دوران بلوغ بویژه در دختران میشود. چندین سال است که اثرات سوء کمبود ویتامین دی در افراد بالغ شناخته شده است و همان‌طور که می‌دانید کمبود و فقدان ویتامین دی در بزرگسالان با بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان، سرطان و چاقی در ارتباط است.
نتایج به‌دست آمده از مطالعه اخیر حاکی از آن است که کمبود ویتامین دی سبب ایجاد توده بدنی بالا و کوتاهی قد دختران در اوج دوران رشدشان میشود.در این مطالعه محققان میزان ویتامین دی دختران جوان 16-22 ساله را با یک آزمایش خونی ساده اندازه‌گیری کردند. آنها در ضمن برای تعیین اثر کمبود ویتامین دی روی سلامتی زنان جوان میزان چربی بدن و قد افراد مورد مطالعه را اندازه‌گیری کردند. بر طبق نتایج به‌دست آمده، شیوع کمبود ویتامین دی در جوانان مورد مطالعه اگرچه در منطقه‌ای آفتاب خیز زندگی می‌کردند، حیرت‌آور بود. در این مطالعه شاخص توده بدنی و همچنین چربی ناحیه شکمی در افراد با کمبود ویتامین دی در مقایسه با زنان جوان با سطح طبیعی ویتامین دی بالاتر بود و به‌عبارت دیگر در خانم‌های جوان که از کمبود ویتامین رنج می‌بردند شیوع چاقی بویژه چاقی شکمی بیشتر بود. از طرف دیگر نتایج این مطالعه نشان داد دختران در سنین بلوغ با میزان ویتامین دی طبیعی نسبت به همسالان خود که از کمبود ویتامین دی رنج می‌برند، بلند قدتر هستند. اهمیت دریافت ویتامین دی در تامین قدرت استخوانی در زنان میانسال و مسن بویژه پس از یائسگی به اثبات رسیده بود، ولی مطالعه اخیر این اهمیت را در دوران بلوغ نیز تاکید میکند لذا بر این اساس می‌توان گفت مصرف کافی ویتامین دی نه تنها یک فاکتور مهم در حفظ سلامتی افراد مسن است بلکه در رشد و سلامت جوانان نیز دارای اهمیت بسیار است. از طرف دیگر در معرض آفتاب بودن به تنهایی بویژه بدلیل عدم دریافت مستقیم نور خورشید در خیلی از موارد، تضمین‌کننده دریافت کافی ویتامین دی حاوی ویتامین دی مصرف شود.
نکته عملی: با توجه به اهمیت کمبود ویتامین در بروز چاقی و نیز کوتاهی قد در دوران بلوغ که خود باعث شیوع بیماری‌های قلبی و عروقی در سال‌های آتی عمر میشود، اندازه‌گیری ساده این ویتامین در خون برای افراد در معرض خطر میتواند مفید باشد. دریافت کافی لبنیات بویژه از نوع کم چرب آن از دوران کودکی تاثیر قابل توجهی در جلوگیری از بروز کمبود این ویتامین ضروری خواهد داشت.