نامه شماره 31
و من وصیه له علیه السلام [1] للحسن بن علی علیهما السلام ، کتبها الیه [[ بحاضرین ] ] عند انصرافه من صفین : [2] من الوالد الفان ، المقر للزمان [ 6 ، المدبر العمر المستسلم للدنیا ، [3] الساکن مساکن الموتی ، و الظاعن عنها غدا ، الی المولود المؤمل ما لایدرک ، [4] السالک سبیل من قد هلک ، غرض الاسقام ، [5] و رهینه الایام ، و رمیه المصائب ، و عبد الدنیا ، و تاجر الغرور ،[6] و غریم المنایا ، و اسیر الموت ، و حلیف الهموم ، و قرین الاحزان ، [7] و نصب الافات ، و صریع الشهوات ، و خلیفه الاموات [8] اما بعد ، فان فیما تبینت من ادبار الدنیا عنی ، و جموح الدهر علی ، [9] و اقبال الاخره الی ، ما یزعنی عن ذکر من سوای ، [10] و الاهتمام بما ورائی ، غیر انی حیث تفرد بی [11] دون هموم الناس هم نفسی ، فصدفنی رایی وصرفنی عن هوای ،[12] وصرح لی محض امری ، فافضی بی الی جد لا یکون فیه لعب ، [13] وصدق لا یشوبه کذب ووجدتک بعضی ، بل وجدتک کلی ، [14] حتی کان شیئا لو اصابک اصابنی ، و کان الموت لو اتاک اتانی ، فعنانی من امرک ما یعنینی من امر نفسی ، [1] فکتبت الیک کتابی مستظهرا به ان انا بقیت لک او فنیت [2] فانی اوصیک بتقوی الله ای بنی ولزوم امره ، و عماره قلبک بذکره ، والا عتصام بحبله [3] و ای سبب اوثق من سبب بینک و بین الله ان انت اخذت به [4] احی قلبک بالموعظه ، وامته بالزهاده ، وقوه بالیقین ، ونوره بالحکمه ، [5] وذلله بذکر الموت ، وقرره بالفناء وبصره فجائع الدنیا ، [6] وحذره صوله الدهر وفحش تقلب اللیالی والایام ، [7] واعرض علیه اخبار الماضین ، و ذکره بمااصاب من کان قبلک من الاولین ، [8] و صر فی دیارهم و آثار هم ، فالنظر فیما فعلوا وعما انتقلوا ، [9] واین حلوا و نزلوا فانک تجدهم قد انتقلوا عن الاحبه ،[10] و حلوا دیار الغربه ، و کانک عن قلیل قد صرت کاحد هم [11] فاصلح مثواک ، و لا تبع آخرتک بدنیاک ، ودع القول فیما لا تعرف ، [12] و الخطاب فیما لم تکلف و امسک عن طریق اذا خفت ضلالته ، [13] فان الکف عند حیره الضلال خیر من رکوب الاهوال [14] و امر بالمعروف تکن من اهله ، و انکر المنکر بیدک ولسانک ، وباین من فعله بجهدک ، [15] و جاهد فی الله حق جهاده ، و لا تاخذک فی الله لو مه لائم [1] وخض الغمرات للحق حیث کان ، و تفقه فی الدین ، [2] و عود نفسک التصبر علی المکروه ، و نعم الخلق التصبر فی الحق [3] و الجی ء نفسک فی امورک کلها الی الهک ، فانک تلجئها الی کهف حریز ، و مانع عزیز [4] واخلص فی المساله لربک ، فان بیده العطاء والحرمان ، [5] و اکثر الاستخاره ، وتفهم وصیتی ، ولا تذهبن عنک صفحا ، فان خیر القول ما نفع [6] و اعلم انه لا خیر فی علم لا ینفع ، و لا ینتفع بعلم لا یحق تعلمه [7] ای بنی ، انی لما رایتنی قد بلغت سنا ، و رایتنی ازداد و هنا ، [8] بادرت بوصیتی الیک ،و اوردت خصالا منها قبل ان یعجل بی اجلی دون ان افضی الیک بما فی نفسی ، [9] او ان انقص فی رایی کما نقصت فی جسمی ، [10] او یسبقنی الیک بعض غلبات الهوی و فتن الدنیا ، فتکون کالصعب النفور [11] و انما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شی ء قبلته [12] فبادرتک بالادب قبل ان یقسو قلبک ، و یشتغل لبک ، [13] لتستقبل بجد رایک من الامر ما قد کفاک اهل التجارب بغیته و تجربته ، [14] فتکون قد کفیت مؤونه الطلب ، و عوفیت من علاج التجربه ، [15] فاتاک من ذلک ما قد کنا ناتیه ، و استبان لک ما ربما اظلم علینا منه [16] ای بنی ، انی و ان لم اکن عمرت عمر من کان قبلی ، فقد نظرت فی اعمالهم ، [1] و فکرت فی اخبارهم ، و سرت فی آثارهم ، حتی عدت کاحدهم ، [2] بل کانی بما انتهی الی من امورهم قد عمرت مع اولهم الی آخرهم ، [3] فعرفت صفو ذلک من کدره ، و نفعه من ضرره ، [4] فاستخلصت لک من کل امر نخیله ، و توخیت لک جمیله ، [5] و صرفت عنک مجهوله ، و رایت حیث عنانی من امرک ما یعنی الوالد الشفیق ، [6] و اجمعت علیه من ادبک ان یکون ذلک و انت مقبل العمر و مقتبل الدهر ، [7] ذو نیه سلیمه ، و نفس صافیه ، و ان ابتدئک بتعلیم کتاب الله عز و جل و تاویله ، [8] و شرائع الاسلام و احکامه ، و حلاله و حرامه ، لا اجاوز ذلک بک الی غیره [9] ثم اشفقت ان یلتبس علیک ما اختلف الناس فیه من اهوائهم و آرائهم مثل الذی التبس علیهم ، [10] فکان احکام ذلک علی ما کرهت من تنبیهک له احب الی من اسلامک الی امر لا آمن علیک به الهلکه ، [11] و رجوت ان یوفقک الله فیه لرشدک ، و ان یهدیک لقصدک ، فعهدت الیک وصیتی هذه [12] و اعلم یا بنی ان احب ما انت آخذ به الی من وصیتی تقوی الله [13] و الاقتصار علی ما فرضه الله علیک ، و الاخذ بما مضی علیه الاولون من آبائک ، [14] و الصالحون من اهل بیتک ، فانهم لم یدعوا ان نظروا لانفسهم کما انت ناظر ، [15] و فکروا کما انت مفکر ، ثم ردهم آخر ذلک الی الاخذ بما عرفوا ، [1] و الامساک عما لم یکلفوا ، فان ابت نفسک ان تقبل ذلک دون ان کما علموا [2] فلیکن طلبک ذلک بتفهم و تعلم ، لا بتورط الشبهات ، و علق الخصومات [3] و ابدا قبل نظرک فی ذلک بالاستعانه بالهک ، و الرغبه الیه فی توفیقک ، [4] و ترک کل شائبه اولجتک فی شبهه ، او اسلمتک الی ضلاله [5] فان ایقنت ان قد صفا قلبک فخشع ، و تم رایک فاجتمع [6] و کان همک فی ذلک هما واحدا ، فانظر فیما فسرت لک ، و ان لم یجتمع لک ما تحب من نفسک ، [7] و فراغ نظرک و فکرک ، فاعلم انک انما تخبط العشواء ، [8] و تتورط الظلماء و لیس طالب الدین من خبط او خلط ، و الامساک عن ذلک امثل [9] فتفهم یا بنی وصیتی ، و اعلم ان مالک الموت هو مالک الحیاه ، [10] و ان الخالق هو الممیت ، و ان المفنی هو المعید ، و ان المبتلی هو المعافی ، [11] و ان الدنیا لم تکن لتستقر الا علی ما جعلها الله علیه من [12] النعماء ، و الابتلاء ، و الجزاء فی المعاد ، او ما شاء مما لا تعلم ، [13] فان اشکل علیک شی ء من ذلک فاحمله علی جهالتک ، [14] فانک اول ما خلقت به جاهلا ثم علمت ، و ما اکثر ما تجهل من الامر ، [15] و یتحیر فیه رایک ، و یضل فیه بصرک ثم تبصره بعد ذلک [1] فاعتصم بالذی خلقت ورزقک و سواک ، و لیکن له تعبدک ، و الیه رغبتک ، و منه شفقتک [2] واعلم یا بنی ان احدا لم ینبی ء عن الله سبحانه کماانباعنه الرسول صلی الله علیه و آله [3] فارض به رائدا ، و الی النجاه قائدا ، [4] فانی لم آلک نصیحه و انک لن تبلغ فی النظر لنفسک و ان اجتهدت مبلغ نظری لک [5] و اعلم یا بنی انه لو کان لربک شریک لاتتک رسله ، و نرایت آثار ملکه و سلطانه ، [6] و لعرفت افعاله و صفاته ، و لکنه اله واحد کما وصف نفسه ، [7] لا یضاده فی ملکه احد ، و لا یزول ابدا و لم یزل [8] اول قبل الاشیاء بلا اولیه ، و آخر بعد الاشیاء بلا نهایه [9] عظم عن ان تثبت ربوبیته باحاطه قلب او بصر [10] فاذا عرفت ذلک فافعل کما ینبغی لمثلک ان یفعله فی صغر خطره ، [11] و قله مقدرته ، و کثره عجزه ، و عظیم حاجته الی ربه ، فی طلب طاعته ، [12] و الخشیه من عقوبته ، و الشفقه من سخطه : [13] فانه لم یامرک الا بحسن ، و لم ینهک الا عن قبیح [14] یابنی انی قد انباتک عن الدنیا و حالها ، و زوالها و انتقالها ، [15] و انباتک عن الاخره و ما اعد لاهلها فیها ، و ضربت لک فیهما الامثال ، [1] لتعتبر بها ، و تحذو علیها انما مثل من خبر الدنیا [2] کمثل قوم سفر نبا بهم منزل جدیب ،فاموا منزلا خصیبا و جنابا مریعا ، [3] فاحتملوا و عثاء الطریق ، و فراق الصدیق ، و خشونه السفر ، و جشوبه المطعم ، [4] لیاتوا سعه دارهم ، و منزل قرارهم ، فلیس یجدون لشی ء من ذلک الما ، [5] و لا یرون نفقه فیه مغرما لا شی ء احب الیهم مما قربهم من منزلهم ، و ادناهم من محلتهم [6] و مثل من اغتر بها کمثل قوم کانوا بمنزل خصیب ، فنبا بهم الی منزل جدیب ، [7] فلیس شی ء اکره الیهم و لا افظع عندهم من مفارقه ما کانوا فیه ، الی ما یهجمون علیه ، و یصیرون الیه [8] یا بنی اجعل نفسک میزانا فیما بینک و بین غیرک ، فاحبب لغیرک ما تحب لنفسک ، [9] و اکره له ما تکره لها ، و لا تظلم کما لا تحب ان تظلم ، [10] و احسن کما تحب ان یحسن الیک ، و استقبح من نفسک ما تستقبحه من غیرک [11] و ارض من الناس بما ترضاه لهم من نفسک ، و لا تقل ما لا تعلم و ان قل ما تعلم ، [12] و لا تقل ما لا تحب ان یقال لک [13] و اعلم ان الاعجاب ضد الصواب ، و آفه الالباب [1] فاسع فی کدحک ، و لا تکن خازنا لغیرک [2] و اذا انت هدیت لقصدک فکن اخشع ما تکون لربک [3] و اعلم ان امامک طریقا ذا مسافه بعیده ، و مشقه شدیده ، [4] و انه لا غنی بک فیه عن حسن الارتیاد ، و قدر بلاغک من الزاد ، [5] مع خفه الظهر ، فلا تحملن علی ظهرک فوق طاقتک ، فیکون ثقل ذلک و بالا علیک ، [6] و اذا وجدت من اهل الفاقه من یحمل لک زادک الی یوم القیامه ، [7] فیوافیک به غدا حیث تحتاج الیه فاغتنمه و حمله ایاه ، [8] و اکثر من تزویده و انت قادر علیه فلعلک تطلبه فلا تجده [9] و اغتنم من استقرضک فی حال غناک ، لیجعل قضاءه لک فی یوم عسرتک [10] و اعلم ان امامک عقبه کؤودا ، المخف فیها احسن حالا من المثقل ، [11] و المبطی ء علیها اقبح حالا من المسرع ، و ان مهبطک بها لا محاله اما علی جنه او علی نار ، [12] فارتد لنفسک قبل نزولک ، ووطی ء المنزل قبل حلولک ، [13] [[ فلیس بعد الموت مستعتب ، و لا الی الدنیا منصرف [14] و اعلم ان الذی بیده خزائن السموات و الارض قد اذن لک فی الدعاء ، [15] و تکفل لک بالاجابه ، و امرک ان تساله لیعطیک ، و تسترحمه لیرحمک ، [1] و لم یجعل بینک و بینه من یحجبک عنه و لم یلجئک الی من یشفع لک الیه ، [2] و لم یمنعک ان اسات من التوبه و لم یعاجلک بالنقمه ، [3] و لم یعیرک بالانابه ، و لم یفضحک حیث الفضیحه بک اولی ، [4] و لم یشدد علیک فی قبول الانابه ، و لم یناقشک بالجریمه و لم یؤیسک من الرحمه ، [5] بل جعل نزوعک عن الذنب حسنه ، و حسب سیئتک واحده ، [6] و حسب حسنتک عشرا ، و فتح لک باب المتاب ، و باب الاستعتاب ، [7] فاذا نادیته سمع نداک ، و اذا ناجیته علم نجواک ،[8] فافضیت الیه بحاجتک ، و ابثثته ذات نفسک ،[9] و شکوت الیه همومک ، و استکشفته کروبک ، و استعنته علی امورک ، [10] و سالته من خزائن رحمته ما لا یقدر علی اعطائه غیره ، [11] من زیاده الاعمار ، و صحه الابدان ، و سعه الارزاق [12] ثم جعل فی یدیک مفاتیح خزائنه بما اذن لک فیه من مسالته ، [13] فمتی شئت استفتحت بالدعاء ابواب نعمته ، و استمطرت شابیب رحمته ، [14] فلا یقنطنک ابطاء اجابته ، فان العطیه علی قدر النیه [15] و ربما اخرت عنک الاجابه ، لیکون ذلک اعظم لاجر السائل ، و اجزل لعطاء الامل [16] و ربما سالت الشی ء فلا تؤتاه ، و اوتیت خیرا منه عاجلا او آجلا ،[17] او صرف عنک لما هو خیر لک ،[18] فلرب امر قد طلبته فیه هلاک دینک لو او تیته ، فلتکن مسالتک فیما یبقی لک جماله ، [1] و ینفی عنک و باله ، فالمال لا یبقی لک و لا تبقی له [2] و اعلم یا بنی انک انما خلقت للاخره لا للدنیا ، و للفناء لا للبقاء ، [3] و للموت لا للحیاه ، و انک فی قلعه و دار بلغه ، [4] و طریق الی الاخره ، و انک طرید الموت الذی لا ینجو منه هاربه ، و لا یفوته طالبه ، [5] و لا بد انه مدرکه ، فکن منه علی حذر ان یدرکک و انت علی حال سیئه ، [6] قد کنت تحدث نفسک منها بالتوبه ، [7] فیحول بینک و بین ذلک ، فاذا انت قد اهلکت نفسک [8] ذکر الموت [9] یا بنی اکثر من ذکر الموت ، و ذکر ما تهجم علیه ، و تقضی بعد الموت الیه ، [10] حتی یاتیک و قد اخذت منه حذرک ، و شددت له ازرک ، و لا یاتیک بغته فیبهرک [11] وایاک ان تغتر بما تری من اخلاد اهل الدنیا الیها ، و تکالبهم علیها ، [12] فقد نباک الله عنها ، و نعت هی لک عن نفسها ، و تکشفت لک عن مساویها ، [13] فانما اهلها کلاب عاویه ، و سباع ضاریه ، یهر بعضها علی بعض ، [14] و یاکل عزیزها ذلیلها ، و یقهر کبیرها صغیرها [15] نعم معقله ، و اخری مهمله ، قد اضلت عقولها ، [16] و رکبت مجهولها سروح عاهه بواد وعث ، [1] لیس لها راع یقیمها ، و لا مسیم یسیمها سلکت بهم الدنیا طریق العمی ، [2] و اخذت بابصارهم عن منار الهدی ، فتاهوا فی حیرتها ، [3] و غرقوا فی نعمتها ، و اتخذوها ربا ، فلعبت بهم و لعبوا بها ، و نسوا ما وراءها [4] الترفق فی الطلب [5] رویدا یسفر الظلام ، کان قد وردت الاظعان ، یوشک من اسرع ان یلحق [6] و اعلم یا بنی ان من کانت مطیته اللیل و النهار ، فانه یسار به و ان کان واقفا [7] ویقطع المسافه وان کان مقیما وادعا ، [8] واعلم یقینا انک لن تبلغ املک ، و لن تعدو اجلک ، [9] و انک فی سبیل من کان قبلک فخفض فی الطلب ، و اجمل فی المکتسب ، [10] فانه رب طلب قد جر الی حرب ، فلیس کل طالب بمرزوق ، و لا کل مجمل بمحروم [11] و اکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الی الرغائب ، [12] فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا [13] و لا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا [14] و ما خیر خیر لا ینال الا بشر ، و یسر لا ینال الا بعسر ? [15] و ایاک ان توجف بک مطایا الطمع ، فتوردک مناهل [ نهج البلاغه م 26 ] الهلکه [1] و ان استطعت الا یکون بینک و بین الله ذو نعمه فافعل ، [2] فانک مدرک قسمک و آخذ سهمک ، و ان الیسیر من الله سبحانه اعظم و اکرم من الکثیر من خلقه و ان کان کل منه [3] وصایا شتی [4] و تلافیک ما فرط من صمتک ایسر من ادراکک ما فات و من منطقک ، [5] و حفظ ما فی الوعاء بشد الوکاء ، [6] و حفظ ما فی یدیک احب الی من طلب مافی یدی غیرک [7] و مراره الیاس خیر من الطلب الی الناس ، و الحرفه مع العفه خیر من الغنی مع الفجور ، [8] و المرء احفظ لسره ، ورب ساع فیما یضره من اکثر اهجر ، [9] و من تفکر ابصر قارن اهل الخیر تکن منهم ، و باین اهل الشر تبن عنهم ، [10] بئس الطعام الحرام و ظلم الضعیف افحش الظلم [11] اذا کان الرفق خرقا کان الخرق رفقا ربما کان الدواء داء، و الداء دواء [12] و ربما نصح غیر الناصح ، و غش المستنصح [13] و ایاک و الاتکال علی المنی فانها بضائع النوکی ، و العقل حفظ التجارب ، [14] و خیر ما جربت ما و عظک بادر الفرصه قبل ان تکون غصه [15] لیس کل طالب یصیب ، و لا کل غائب یوؤب و من الفساد اضاعه الزاد ، و مفسده المعاد [16] و لکل امر عاقبه ، سوف یاتیک ما قدر لک [17] التاجر مخاطر ، و رب یسیر انمی من کثیر لا خیر فی معین مهین ، [1] و لا فی صدیق ظنین ساهل الدهر ما ذل لک قعوده ، [2] و لا تخاطر بشی ء رجاء اکثر منه ، و ایاک ان تجمع بک مطیه اللجاج [3] احمل نفسک من اخیک عند صرمه علی الصله ، [4] و عند صدوده علی اللطف و المقاربه ، و عند جموده علی البذل ، [5] و عند تباعده علی الدنو ، و عند شدته علی اللین ، و عند جرمه علی العذر ، [6] حتی کانک له عبد ، و کانه ذو نعمه علیک [7] و ایاک ان تضع ذلک فی غیر موضعه ، او ان تفعله بغیر اهله [8] لا تتخذن عدو صدیقک صدیقا فتعادی صدیقک ، و امحض اخاک النصیحه ، [9] حسنه کانت او قبیحه ، و تجرع الغیظ فانی لم ار جرعه احلی منها عاقبه ، و لا الذ مغبه [10] و لن لمن غالظک ، فانه یوشک ان یلین لک ، [11] و خذ علی عدوک بالفضل فانه احلی الظفرین [12] و ان اردت قطیعه اخیک فاستبق له من نفسک بقیه یرجع الیها ان بدا له ذلک یوما ما [13] و من ظن بک خیرا فصدق ظنه ، و لا تضیعن حق اخیک اتکالا علی ما بینک و بینه ، [14] فانه لیس لک باخ من اضعت حقه [15] و لا یکن اهلک اشقی الخلق بک ، و لا ترغبن فیمن زهد عنک ، [16] و لا یکونن اخوک اقوی علی قطیعتک منک علی صلته ، [17] و لا تکونن علی الاساءه اقوی منک علی الاحسان ولا یکبرن علیک ظلم من ظلمک ، [1] فانه یسعی فی مضرته و نفعک ، و لیس جزاء من سرک ان تسوءه [2] و اعلم یابنی ان الرزق رزقان : رزق تطلبه ، ورزق یطلبک ، [3] فان انت لم تاته اتاک ما اقبح الخضوع عند الحاجه ، و الجفاء عند الغنی [4] انما لک من دنیاک ، ما اصلحت به مثواک ، [5] و ان کنت جازعا علی ما تفلت من یدیک ، فاجزع علی کل ما لم یصل الیک [6] استدل علی ما لم یکن بما قد کان ، فان الامور اشباه ، [7] و لا تکونن ممن لا تنفعه العظه الا اذا بالغت فی ایلامه ، [8] فان العاقل یتعظ بالاداب ، و البهائم لا تتعظ الا بالضرب [9] اطرح عنک واردات الهموم بعزائم الصبر و حسن الیقین من ترک القصد جار ، [10] و الصاحب مناسب ، و الصدیق من صدق غیبه و الهوی شریک العمی ، [11] و رب بعید اقرب من قریب ، و قریب ابعد من بعید ،[12] و الغریب من لم یکن له حبیب من تعدی الحق ضاق مذهبه ،[13] و من اقتصر علی قدره کان ابقی له و اوثق سبب اخذت به سبب بینک و بین الله سبحانه [14] و من لم یبالک فهو عدوک قد یکون الیاس ادراکا ، اذا کان الطمع هلاکا [15] لیس کل عوره تظهر لا کل فرصه تصاب ، [16] و ربما اخطا البصیر قصده ، و اصاب الاعمی رشده [17] اخر الشر فانک اذا شئت تعجلته ، و قطیعه الجاهل تعدل صله العاقل [1] من امن الزمان خانه و من اعظمه اهانه لیس کل من رمی اصاب [2] اذا تغیر السلطان تغیر الزمان سل عن الرفیق قبل الطریق ، و عن الجار قبل الدار ، [3] ایاک ان تذکر من الکلام ما یکونه مضحکا ، و ان حکیت ذلک عن غیرک الرای فی المراه [4] و ایاک و مشاوره النساء فان رایهن الی افن ، و عزمهن الی و هن [5] و اکفف علیهن من ابصارهن بحجابک ایاهن ، فان شده الحجاب ابقی علیهن ، [6] و لیس خروجهن باشد من ادخالک من لا یوثق به علیهن ، [7] و ان استطعت الا یعرفن غیرک فالفعل [8] و لا تملک المراه من امرها ما جاوز نفسها ، فان المراه ریحانه ، و لیست بقهرمانه [9] و لا تعد بکرامتها نفسها ، و لا تطمعها فی ان تشفع لغیرها [10] و ایاک و التغایر فی غیر موضع غیره ، فان ذلک یدعو الصحیحه الی السقم ، و البریئه الی الریب [11] و اجعل لکل انسان من خدمک عملا تاخذه به فانه احری الا یتواکلوا فی خدمتک [12] و اکرم عشیرتک ، فانهم جناحک الذی به تطیر ، و اصلک الذی الیه تصیر ، و یدک التی بها تصول [1] دعاء [2] استودع الله دینک و دنیاک ، و اساله خیر القضاء لک فی العاجله و الاجله ، و الدنیا و الاخره ، و السلام
ترجمه
[1] از وصایای امام علیه السلام به امام حسن مجتبی این نامه را امام ازسرزمین حاضرین هنگام بازگشت از صفین به او نوشته است . [2] [این نامه ای است ] از پدری فانی معترف به سختگی ریزمان که آفتاب عمرش رو به غروب است و خواه ناخواه تسلیم گذشت دنیاست [3] هم او که در منزلگاه پیشینیان سکنی گرفته و فردا از آن کوچ خواهد کرد . به فرزندی آرزومند ،آرزومند چیزی که هرگز به دست نمی آید [4] و در راهی گام می نهد که دیگران در آن گام نهادند و هلاک شدند به کسیکه هدف بیماری ها است [5] گروگان روزگار در تیررس مصائب بنده دنیا بازرگان غرور[6] بدهکار و اسیر مرگ ، هم پیمان اندوهها، قرین غمها، [7] آماج آفات و بلاها مغلوب شهوات و جانشین مردگان . [8] اما بعد آگاهی من از پشت کردن دنیا و چیرگی روزگار [9] و رویآوردن آخرت به سویم مرا از یاد غیر خودم بازداشته [10] و تمام اهتمامم را به سوی آخرت جلب کرده است و از آنجا که به خویشتن مشغولم [11] از غیر خودم روی برتافته ام .این وضع هوا و هوسم را کنار زده [12] و نظر خالص و نهائی را برایمن آشکار ساخته لذا مرا به مرحله ای رسانده که سراسر جدی است و شوخی در آن راه ندارد [13] و به راستی و صداقتی کشانده که در آن دروغ نیست . و چون تو را جزئی از خود بلکه همه خودم یافتم [14] آن چنانکه اگر ناراحتی بتو رسد به من رسیده و اگر مرگ دامنت را بگیرد گویا دامن مرا گرفته به این جهت اهتمام کار تو را اهتمام کار خود یافتم 000 [1] لذا این نامه را برایتو نوشتم تا تکیه گاه تو باشد خواه من زنده باشم یا نباشم . [2] پسرم تو را به تقوا و التزام به فرمان خدا آبادکردن قلب و روح با ذکر او و چنگ زدن به ریسمان الهی توصیه می کنم [3] و چه وسیله ای می تواند مطمئن تر از رابطه ایکه بین تو و خدا است اگر به آن چنگ زنی باشد ؟ [4] قلبت را با موعظه و اندرز زنده کن [ و هوای نفست را ] با زهد و بی اعتنائی بمیران دل را با یقین نیرومند ساز و با حکمت و دانش نورانی نما [5] و با یاد مرگ رام کن و آن را به اقرار به فناء دنیا وادار و با نشان دادن فجایع دنیا او را بصیر گردان [6] و از حملات روزگار و زشتیهای گردش شب و روز برحذرش دار [7] اخبار گذشتگان را بر او عرضه نما و آنچه را که به پیشینیان رسیده است یادآوریش کن [8] در دیار و آثار مخروبه آنها گردش نما و درست بنگر آنها چه کرده اند ببین از کجا منتقل شده اند [9] و در کجا فرود آمده اند خواهی دید از میان دوستان منتقل شده [10] و به دیار غربت بار انداخته اند گویا طولی نکشد که تو هم یکی از آنها خواهی بود . [11] [ بنابراین ] منزلگاه آینده خود را اصلاح کن آخرتت را به دنیایت مفروش و در موردآنچه نمی دانی سخن مگو [12] در آنچه موظف نیستی کسی را مخاطب نساز و در راهی که ترس گمراهی در آن داری قدم مگذار [13] چه اینکه خودداری به هنگام بیم از گمراهی بهتر از آن است که انسان خود را در مسیرهای خطرناک بیفکند . [14] امر به معروف کن تا خود اهل معروف باشی با دست و زبانت منکرات را انکار نما و از کسیکه عمل بد انجام می دهد به سختی دوریگزین [15] و در راه خدا تا سرحد توان تلاش کن و هرگز سرزنش سرزنش گران تو را از تلاش در راه خدا باز ندارد . [1] در دریای شدائد و مشکلات در راه حق هر جا که باشد فرو رو در دین تفقه کن [2] خویشتن را بر استقامت در برابر مشکلات عادت ده که شکیبائی در راه حق از اخلاق نیک به شمار می رود [3] در تمام کارها خویشتن را بخدا بسپار که خود را به پناهگاهی مطمئن و نیرومند سپرده ای. [4] بهنگام دعا با اخلاص پروردگارت را بخوان که بخشش و حرمان بدست او است [5] و همواره از خدا بخواه که آنچه خیر و نیک است برایت پیش آورد در وصیتم دقت کن و آن را سرسری مگیر چه اینکه بهترین گفته آنست که سودمند باشد . [6] آگاه باش دانشی که نفع نبخشد در آن خیری نیست و دانشی که سزاوار فراگرفتن نیست سود نمی بخشد . [7] پسرم هنگامی که یافتم به سن پیری رسیده ام و دیدم قوایم بسستی می گراید [8] به این وصیت مبادرت ورزیدم . و فرازهائی از آن را به تو گفتم مبادا اجلم فرا رسد در حالیکه آنچه را در درون داشته ام بیان نکرده باشم [9] و پیش از آنکه در رایم نقصانی ایجاد شود همچنانکه در جسمم بوجود آمده [10] یا پیش از آنکه هوا و هوس و فتنه های دنیا بر تو هجوم آورد و همچون مرکبی سرکش گردی این سخنان را با تو بگویم [11] چرا که قلب جوان همچون زمین خالی است هر بذری در آن پاشیده شود می پذیرد [12] بنابراین من در تعلیم و ادب تو پیش از آنکه قلبت سخت شود و عقل و فکرت به امور دیگر مشغول گردد مبادرت ورزیدم [13] تا با تصمیم جدی به استقبال اموری بشتابی که اندیشمندان و اهل تجربه زحمت آزمون آنرا کشیده اند [14] و تو را از تلاش بیشتر بی نیاز ساخته اند[15] بنابر این آنچه از تجربیات آنها نصیب ما شده نصیب تو هم خواهد بود بلکه شاید پاره ای از آنچه بر ما مخفی مانده [ بازگشت زمان ] بر تو روشن گردد . [16] پسرم درست است که من به اندازه همه کسانی که پیش از من می زیسته اند عمر نکرده ام اما در کردار آنها نظر افکندم . [1] و در اخبارشان تفکر نمودم و در آثار آنها به سیر و سیاحت پرداختم تا بدانجا که همانند یکی از آنها شدم [2] بلکه گویا در اثر آنچه از تاریخ آنان به من رسیده با همه آنها از اول تا آخر بوده ام . [3] من قسمت زلال و مصفای زندگی آنان را از بخش کدر و تاریک بازشناختم و سود و زیانش را دانستم [4] از میان تمام آنها قسمتهای مهم و برگزیده را برایت خلاصه کردم و از بین همه آنها زیبایش را برایت انتخاب نمودم [5] و مجهولات آنرا از تو دور داشتم . لذا همانگونه که یک پدر مهربان بهترین نیکی ها را برای فرزندش می خواهد من نیز صلاح دیدم که ترا بدین صورت تربیت کنم . [6] و همت خود را بر آن گماشتم زیرا عمر تو رو به پیش است و روزگارت رو به جلو [7] دارای نیتی سالم و روحیبا صفا . [ چنین دیدم ] که در آغاز کتاب خدا را همراه تفسیرش [8] و قوانین اسلام و احکامش و حلال و حرام آنرا به تو تعلیم دهم . و این همه توجه را به تو کردم [9] آنگاه از این ترسیدم که آنچه بر مردم در اثر پیروی هوا و هوس و عقاید باطل مشتبه شده و در آن اختلاف نموده اند بر تو نیز مشتبه گردد [10] به همین دلیل روشن ساختن این قسمت هر چند چندان خوشایند تو نباشد پیش من محبوبتر از آن است که تو را تسلیم امری سازم که از هلاکتت ایمن نباشم [11] و امیدوارم خداوند تو را در طریق رشد و صلاحت توفیق دهد و به مقصودت رهبری کند اینک این وصیتم را برای تو می فرستم : [12] پسرم بدان محبوب ترین چیزی که از میان گفته هایم در این وصیت نامه به آن تمسک می جوئی تقوا و پرهیزکاری است [13] اکتفا به آنچه خداوند بر تو فرض و واجب شمرده است و نیز حرکت در راهی است که پدرانت در گذشته از آن راه رفته اند [14] و صالحان خاندانت آن طریق را پیموده اند زیرا همانگونه که تو درباره خویش نظر می کنی آنها نیز نظر افکندند [15] و همانگونه که تو برای صلاح خویش می اندیشی آنها نیز می اندیشیدند 000 آنها پس از فکر و دقت به اینجا رسیدند که آنچه را به خوبی شناخته اند بگیرند [1] و آنچه را که مکلف نیستند رها سازند و اگر روحت از قبول این ابا دارد که تا همانند آنها آگاهی نیابی اقدام نکنی [2] می بایست از راه صحیح این راه را بپوئینه اینکه خود را به شبهات بی فکنی و یا به دشمنیها تمسک جوئی. [3] اما پیش از آنکه در طریق آگاهی در این باره گام نهیاز خداوندت استعانت بجوی و در توفیقت در این راه رغبت و میل نشان ده [4] و هر گونه عاملی را که موجب خلل در افکارت می شود یا تو را در شبهه می افکند یا تو را تسلیم گمراهی می سازد رها ساز [5] پس آنگاه که یقین کردی قلبت صفا یافته و در برابر حق خاضع شده و نظرت تکامل یافته [6] و اراده ات تمرکز یافته در آنچه برایت تفسیر می کنم نظر افکن و اگر آنچه را در این زمینه دوست می داری برایت فراهم نشد [7] و فراغت خاطر حاصل نکردی بدانکه در طریقی که ایمن از سقوط نیستی گام برمی داری[8] و در دل تاریکیها قدم می زنی چرا که آن کسیکه در اشتباه یا در حال تحیر و تردید است طالب دین نیست و در چنین موقعی امساک و خودداری از چنین راههائی بهتر است . [9] پسرم در فهم وصیتم دقت نما بدان مالک مرگ همو مالک حیات است [10] و آفریننده همان کسی است که می میراند و فانی کننده همو است که جهان هستی را از نو نظام می بخشد . همان کسیکه بیماری می دهد شفا نیز عطا می کند . [11] و بدانکه دنیا پا برجا نمی ماند مگر به همان گونه که خداوند آنرا قرار داده است [12] گاه نعمت و گاه ابتلاء و پاداش در رستاخیز یا آنچه که او بخواهد و تو نمی دانی. [13] اگر درباره جهان و حوادثش مشکل و بغرنجی برای تو پیش آمد آن را بر نادانی خود حمل کن [14] زیرا تو در نخست جاهل و نادان آفریده شدیو سپس عالم و آگاه گردیدی و چه بسیار است آنچه را که نمیدانی[15] و فکرت در آن سرگردان و چشمت در آن گمراه می گردد اما پس از مدتی آن را می بینی 000 [1] بنابراین به آن کس که تو را آفریده و روزیت داده و آنچه لازمه خلقتت بوده به تو بخشیده پناه ببر و پرستش تو ویژه او باشد میل و رغبتت به سوی او و تنها از او بترس . [2] پسرم بدان هیچکس از خدا همچون پیامبر اسلام خبر نیاورده است . [3] بنابراین رهبری او را بپذیر و در طریق نجات و رستگاری او را قائد خویش انتخاب کن [4] من از هیچ اندرزی درباره ات کوتاهی نکرده ام و تو هر قدر هم کوشش کنی و صلاح خویش را در نظر بگیری مصالح خود را آن اندازه که من درباره تو تشخیص داده ام تشخیص نخواهی داد [5] پسرم بدان اگر پروردگارت شریکی داشت رسولان او نیز بسوی تو می آمدند آثار ملک و قدرتش را می دیدی[6] و افعال و صفاتش را می شناختی اما او خداوندی است یکتا همانگونه که خویش را توصیف کرده است . [7] هیچکس در ملک و مملکتش قادر به ضدیت با او نیست هرگز از بین نخواهد رفت . و همواره بوده است [8] او سرسلسله هستی است بدون اینکه آغازی داشته باشد و آخرین آنها است بدون اینکه پایانی برایش تصور شود [9] بزرگ مرتبه تر از آن است که ربوبیتش در احاطه فکر قرار گیرد . [10] حال که این حقیقت را شناختی در عمل بکوش آنچنان که سزاوار مانند توئی در کوچکی قدر منزلت [11] و کمی قدرت و فزونی عجز و نیاز شدید به پروردگار است . در راه طاعتش کوشش نما [12] از عقوبتش ترسان باش و از خشمش بیمناک [13] چرا که او تو را جز به نیکی امر نکرده و جز از قبیح و زشتی باز نداشته است . [14] فرزندم من تو را از دنیا و حالات آن و زوال و دگرگونیش آگاه ساختم [15] و از آخرت و آنچه برای اهلش در آن مهیا شده مطلع گردانیدم و درباره هر دو برایت 000مثلها زدم [1] تا به وسیله آنها عبرت گیری و در راه صحیح آن گام نهی کسانی که دنیا را خوب آزموده اند [2] همانند مسافرانی هستند که در سرمنزلی بی آب و آبادی و پر مشقت که قابل ماندن نیست قرار گرفته و قصد کوچ بسوی منزلی پر نعمت و به ناحیه ایکه در آن آسایش و راحتی است نموده اند [3] [ اینها برای رسیدن به آن منزل ] مشقتهای راه را متحمل شده اند فراق دوستان را پذیرفته سختی مسافرت و غذاهای ناگوار را با جان و دل قبول نموده اند [4] تا بخانه وسیع خویش و سرمنزل قرار و آرامش خود گام نهند . از هیچکدام از این ناراحتیها و مشکلات در این راه احساس درد و رنجی نمی کنند [5] هزینه های مصرف شده را غرامت نمی انگارند و هیچ چیز برایشان محبوبتر از آن نیست که آنان را به منزلشان نزدیک و به محل آرامششان برساند . [6] اما کسانیکه به دنیا مغرور شده اند همانند مسافرانی هستند که در منزلی پر نعمت قرار داشته سپس به آنها اعلام می شود که باید بسوی منزلی خشک و خالی از نعمت حرکت کنند [7] نزد آنان هیچ چیز ناخوش آیندتر و ناراحت کننده تر از مفارقت آنچه در آن بوده اند و حرکت به سوی ناراحتیهائی که باید تحمل کنند و در آن قرار گیرند نیست [8] پسرم خویشتن را معیار و مقیاس قضاوت بین خود و دیگران بگیر پس آنچه را که برایخود دوست می داری برای دیگران دوست دار [9] و آنچه را که برای خود نمی پسندیبر دیگران نیز مپسند ستم مکن همانگونه که دوست نداری به تو ستم شود . [10] نیکی کن همانطور که دوست داری نسبت به تو نیکی کنند برای خویشتن چیزی را زشت بدان که همان را برای دیگری قبیح می شماری[11] به همان چیز برای مردم راضی باش که برای خود می پسندی [12] آنچه نمی دانی مگو اگر چه آنچه می دانی بسیار اندک است و آنچه را که دوست نداری به تو بگویند به دیگران نیز مگو . [13] بدان که عجب و غرور ضد صواب و راستی و آفت عقل است . [1] نهایت کوشش و تلاش را در زندگی داشته باش [ و از آنچه به دست آورده ای انفاق کن ] و برای دیگران اندوخته مکن [2] و آن گاه که در راه راست هدایت یافتیدر برابر پروردگارت سخت خاضع و خاشع باش . [3] بدان راهی بس طولانی و پر مشقت در پیش داری [4] و نیز بدان در این راه از کوشش صحیح تلاش فراوان و اندازه گیری توشه و راحله به مقدار کافی بی نیاز نخواهی بود [5] و با توجه به اینکه باید در این راه سبکبار باشی بیش از تاب و تحمل خود بار بر دوش مگیر که سنگینی آن برای تو و بال خواهد بود . [6] و هر گاه نیازمندی را یافتیکه می تواند زاد و توشه تو را تا رستاخیز بر دوش گیرد [7] و فردا که به آن نیازمند شوی به تو پس دهد آنرا غنیمت بشمار و این زاد را بر دوش او بگذار [8] و اگر قدرت بر جمع آوری چنین زاد و توشه ای را داری هر چه بیشتر فراهم ساز و همراه او بفرست چرا که ممکن است روزی در جستجوی چنین شخصی برآئی ولی پیدایش نکنی. [9] هنگامی که بی نیاز هستی اگر کسی قرض بخواهد غنیمت بشمار تا در روز سختی و تنگدستی ات ادا نماید [10] بدان که پیش روی تو گردنه هائی صعب العبور وجود دارد [ که برای عبور از آنها ] سبکباران حالشان به مراتب بهتر از سنگین باران است . [11] و کندروان حالشان بسیار بدتر از سرعت کنندگان بدان که نزول تو سرانجام یا در بهشت است یا در دوزخ [12] بنابراین برای خویش پیش از رسیدنت به آن جهان وسائلی مهیا ساز و منزل را پیش از آمدنت آماده نما . [13] زیرا پس از مرگ عذر پذیرفته نمی شود و راه بازگشتی به دنیا وجود ندارد. [14] بدان همان کسیکه گنجهای آسمانها و زمین را در اختیار دارد به تو اجازه دعا و درخواست را داده است [15] و اجابت آن را نیز تضمین نموده به تو امر کرده که از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او درخواست رحمت نمائی تا رحمتش را بر تو فروفرستد . [1] خداوند بین تو و خودش را کسی قرار نداده که حجاب و فاصله باشد و تو را مجبور نساخته که به شفیع و واسطه ایپناه ببری. [2] و مانعت نشده که اگر کار خلافی نمودی توبه کنیدر کیفر تو تعجیل ننموده [3] و در انابه و بازگشت بر تو عیب نگرفته است . در آنجا که فضاحت و رسوائی سزاوار تو است تو را رسوا نساخته [4] و برای بازگشت و قبول توبه شرائط سنگینی قائل نشده است در جریمه با تو به مناقشه نپرداخته و تو را از رحمتش مایوس نساخته است [5] بلکه بازگشت تو را از گناه حسنه و نیکی قرار داده [6] گناه و بدیت را یک و نیکیت را ده به حساب آورده است و در توبه و بازگشت و عذرخواهی را به رویت گشوده است [7] پس آنگاه که ندایش کنی بشنود و آن زمان که با او نجوا نمائی سخنت را می داند [8] پس حاجتت را به سوی او می بری و آن چنانکه هستی در پیشگاه او خود را نشان می دهی. [9] هرگاه بخواهی با او درد دل می کنی و ناراحتی و مشکلاتت را در برابر او قرار می دهی از او در کارهایت استعانت می جوئی [10] و از خزائن رحمتش چیزهائی را می خواهی که جز او کسی قادر به اعطاء آن نیست : [11] مانند عمر بیشتر تندرستی بدن و وسعت روزی[12] بار دیگر تاکید می کنم که خداوند کلیدهای خزائنش را در دست تو قرار داده زیرا به تو اجازه داده که از او درخواست کنی[13] بنابراین هرگاه خواستی می توانی به وسیله دعا درهای نعمت خدا را بگشائی و باران رحمت خدا را فرود آوری. [14] اما هرگز نباید از تاخیر در اجابت دعا مایوس گردی زیرا بخشش به اندازه نیت است [15] گاه می شود که اجابت به تاخیر می افتد تا اجر و پاداش و عطای درخواست کننده بیشتر گردد [16] و گاه می شود که درخواست می کنی اما اجابت نمی گردد در حالیکه بهتر از آن بزودی و یا در موعد مقرری به تو عنایت خواهد شد [17] و یا اینکه به خاطر چیز بهتری این خواسته ات برآورده نمی شود [18] زیرا چه بسا چیزیرا می خواهی که اگر به تو داده شود موجب هلاکت دین تو می شود . روی این اصل باید خواسته تو همیشه چیزی باشد که جمال و زیبائیش برایت باقی[1] و وبال و بدیش از تو رخت بربندد مال برای تو باقینمی ماند و تو نیز برای آن باقی نخواهی ماند . [2] پسرم بدان تو برای آخرت آفریده شده اینه برای دنیا برای فنا نه بقای در این جهان [3] برای مرگ نه برای زندگی[ و بدان ] که تو در منزلی قرار داری که هر آن ممکن است از آن کوچ کنی در منزلی که باید زاد و توشه از آن برگیری[4] تو در طریق آخرتی تو طرید مرگی همان مرگی که هرگز فرارکننده از آن نجات نمی یابد . و از دست جوینده اش بیرون نمی رود [5] و سرانجام او را می گیرد . بنابراین از مرگ بر حذر باش نکند زمانیتو را به چنگ آورد که در حال بدیباشی[6] و تو پیشتر با خود می گفتی که از این حال توبه خواهی کرد [7] اما او میان تو و توبه ات حائل می گردد و این جا است که تو خویشتن را به هلاکت انداخته ای. [8] یاد مرگ [9] پسرم بسیار به یاد مرگ باش و به یاد آنچه به سوی آن می روی و پس از مرگ در آن قرار میگیری[10] تا اینکه هنگامیکه مرگ به نزد تو آید تو خود را از هر جهت مهیا کرده باشی. نیروی خویش را تقویت و دامن همت بر کمر زده و آماده باشی نکند ناگهان بر تو وارد شود و مغلوبت سازد [11] [ پسرم ] از این سخت برحذر باش که علاقه شدید مردم به دنیا و حمله حریصانه شان به آن تو را مغرور سازد [12] چرا که خداوند تو را از وضع دنیا آگاه کرده و دنیا نیز خود از فنا و زوالش تو را خبر داده و بدیهای خود را آشکارا بتو نشان داده است . [13] [ بدان ] دنیاپرستان هم چون سگانی هستند که بی صبرانه همواره صدا می کنند و درندگانی که در پی دریدن یکدیگرند [14] زورمندان ضعیفان را می خورند و بزرگترها کوچکترها را . [15] یا همچون چهار پایانیکه گروهی از آنان پاهایشان بسته و گروهی دیگر رها شده اند راههای صحیح را گم کرده [16] و براههای نامعلوم گام گذارده اند در وادی پر از آفات رها شده اند در سرزمینی شنزار که حرکت در آن به کندی امکان پذیر است . [1] نه چوپانی دارند که آنها را جمع کند و نه کسیکه آنها را به منزل برساند . دنیا آنان را در طریق کوری به راه انداخته [2] و چشمهاشان را از دیدن نشانه های هدایت بربسته در حیرت و سرگردانی دنیا مانده [3] و در نعمتهای آن غرق گردیده اند آنها را مالک و پروردگار خویشتن برگزیده اند . دنیا آنها را و آنها دنیا را به بازیگرفته و ماورایآنرا فراموش کرده اند . [4] در تلاش برای دنیا اندازه نگهدار . [5] آرام که به زودی تاریکی برطرف می شود [ و حقیقت آشکار می گردد ] گویا مسافران به سرمنزل مقصود رسیده اند . آن کس که سریع براند به [ قافله ] ملحق خواهد شد . [6] پسرم بدان آن کس که مرکبش شب و روز است دائما در حرکت است هر چند خود را ساکن می پندارد . [7] و همواره قطع مسافت می کند گر چه ظاهرا متوقف است . [8] بدان بطور مسلم هرگز به همه آرزوهایت نخواهی رسید و از اجلت تجاوز نخواهیکرد [ بیش از آنچه مقرر شده عمر نخواهی نمود ] [9] و تو در راه همان کسانی هستیکه پیش از تو می زیسته اند بنابراین در طریق به دست آوردن دنیا ملایم باش ؟ و در کسب و کار میانه رویرا پیشه کن [ نه حرص داشته باش و نه طمع ] [10] زیرا بسیار شده که تلاش بیحد در راه دنیا منجر به نابودی اموال گردیده است ؟ چرا که نه هر تلاشگری به روزی رسیده و نه مدارا کننده محروم می شود . [11] بزرگوارتر از آن باش که به پستی تن در دهی هر چند تو را به مقصودت برساند [12] زیرا تو نمی توانیدر برابر آنچه از آبرو و شخصیتت در این راه از دست می دهی بهائی به دست آوری [13] بنده دیگری مباش چرا که خداوند تو را آزاد آفریده [14] آن نیکی که جز با شر و بدیبه دست نیاید نیکی نیست و نه آن آسایش و راحتی که با مشقت زیاد .[15] نکند مرکبهای طمع با سرعت حرکت کنند و تو را به مهلکه بیندازند . [1] اگر توانستیکه بین تو و خداوند صاحب نعمت واسطه ای نباشد انجام ده [2] زیرا تو قسمت خود را دریافت خواهی کرد و سهمت را خواهی گرفت و مقدار کمی که از ناحیه خدا برسد محترمانه تر است از مقدار زیادی که از ناحیه یکی از مخلوقاتش باشد هر چند همه نعمتها از ناحیه او است . [3] سفارشهای گوناگون [4] تدارک و جبران آنچه براثر سکوتت از دست داده ای آسانتر است از جبران آنچه در اثر سخنت از دست رفته [5] چرا که نگهداری آنچه در ظرف هست با محکم بستن دهانه آن امکان پذیر است . [6] و نگهداری آنچه در دست داری نزد من محبوبتر است از درخواست چیزی که در دست دیگری است . [7] تلخی یاس و ناداری بهتر است از درخواست از مردم . ثروت کم همراه با عفت و پاکی و درستکاری بهتر است از ثروت فراوان توام با فجور و گناه . [8] انسان اسرار خویش را بهتر از هر کس دیگر نگهداری می کند . بسیارند کسانی که بر زیان خود تلاش می کنند . کسی که پرحرفی کند حرفهایبی معنی زیاد خواهد زد . [9] هر کس اندیشه کند ،بینائی خواهد یافت . به نیکوکاران نزدیک شو که از آنان خواهی شد . از اهل شر و بدی دور شو تا از آنها برکنار باشی. [10] غذای حرام بدترین غذاها است ستم بر ناتوان بدترین ستم است . [11] آن گاه که رفق و مدارا کردن شدت به حساب آید، شدت ، رفق و مدارائی خواهد بود . گاه می شود که دارو مایه بیماری و بیماری داروی نجات بخش است . [12] چه بسا آن کس که اهل اندرز نیست اندرز داده و آن کس که از او درخواست نصیحت شده خدعه به کار برده است [13] از تکیه کردن بر آرزوها بر حذر باش که سرمایه احمقان است . عقل نگهداری تجربه ها است . [14] بهترین تجربه هایت آن است که به تو پند دهد . پیش از آنکه فرصت از دست برود و مایه اندوهت گردد آنرا غنیمت بشمار . [15] چنان نیست که هر کس در جستجو باشد به خواسته اش برسد . و هر غائب و پنهانی بازگردد از موارد فساد از بین بردن زاد و توشه و تباه ساختن معاد است . [16] هر کاری سرانجامی دارد به زودی آنچه برایت مقدر شده بتو خواهد رسید . [17] هر بازرگانی همواره خود را در مخاطره می اندازد [ تا نتیجه گیرد ] . بسیار شده که سرمایه کم رشدش از سرمایه زیاد بیشتر بوده است نه در کمک کار پست خیری وجود دارد [1] و نه در دوست متهم آنگاه که روزگار در اختیار تو است بهره خود را بگیر . [2] هیچگاه نعمتیرا به خاطر اینکه بیشتر به دست آوری بخطر مینداز . از سوارشدن بر مرکب سرکش لجاجت برحذر باش .[3] وظیفه تو در برابر دوستان .در برابر برادرت این مطالب را برخود تحمل کن :به هنگام قطع رابطه از ناحیه او تو پیوند نما[4] وهنگام قهر و دوریش لطف و نزدیکی . در برابر بخلش بذل و بخشش . [5] و در زمان دوریش نزدیکی به هنگام سخت گیریش نرمش به هنگام جرمش قبول عذر [6] آنچنانکه گویا تو بنده او هستی. و او صاحب نعمت تو است . [7] [ اما ] برحذر باش از اینکه آنچه گفته شد در غیر محلش قرار دهییا درباره کسیکه اهلیت ندارد به انجام رسانی. [8] هرگز دشمن دوست خود را به دوستی مگیر که با اینکار با دوستت به دشمنی برخاسته ای نصیحت خالصانه خود را برای برادرت مهیا ساز [9] خواه نیک باشد یا بد خشم را فرو خور که من جرعه ای شیرین تر و خوش سرانجام تر و لذت بخش تر از آن ندیدم . [10] با کسیکه با تو به خشونت رفتار کند نرمی پیش گیر که به زودی او در برابر تو نرم خواهد شد . [11] با دشمن خود با فضل و کرم رفتار کن که در میان یکی از دو پیروزی شیرین ترین را برگزیده ای. [12] اگر خواستی پیوند برادری و رفاقت را ببری جای دستی برایش باقی بگذار که اگر روزی خواست بازگردد و بار دیگر با تو دوست شود بتواند . [13] کسیکه به تو گمان نیکی برد با [ عملت ] گمانش را تصدیق کن هیچگاه به اعتماد رفاقت و یگانگی که بین تو و برادرت هست حق او را ضایع مکن [14] زیرا آنکه حقش را ضایع می کنی با تو برادر نخواهد بود . [15] سعی کن خاندانت بدترین افراد نسبت به تو نباشند . به کسی که با تو علاقه ندارد علاقمند مباش [16] نباید برادرت در قطع پیوند برادری نیرومندتر از تو در برقراری پیوند [17] و نه در بدی کردن قویتر از تو در نیکی کردن باشد ظلم و ستم کسیکه بر تو ستم می کند زیاد بر تو گران نیاید [1] چرا که در حقیقت به زیان خود و سود تو تلاش می کند [ و سرانجام بر او پیروز خواهی شد ] پاداش کسیکه تو را خوشحال می کند این نیست که به او بدیکنی. [2] پسرم بدان که روزی بر دو گونه است : یک نوع روزی است که به جستجوی آن بر می خیزی و روزی دیگریاست که به سراغ تو خواهد آمد [3] یعنی اگر تو هم به سویش نروی بسویت می اید چه زشت است خضوع به هنگام نیاز و جفا و ستم به هنگام بی نیازی. [4] تنها از دنیا آن مقدار مال تو خواهد بود که با آن سرای آخرتت را اصلاح کنی. [5] اگر قرار است برای چیزی که از دستت رفته ناراحت شوی پس برای هر چیزی که به تو نرسیده نیز ناراحت باش [6] با آنچه در گذشته دیده و شنیده ای بر آنچه هنوز نیامده است استدلال کن چرا که امور شبیه یکدیگرند [7] از کسانی مباش که پند و اندرز به آنها سود نمی بخشد مگر آن زمان که سخت در توبیخ او مبالغه کنی[8] چرا که عاقلان با اندرز و آداب پند می پذیرند اما چهار پایان با زدن [9] هم و غمها را با نیروی صبر و حسن یقین از خود دور ساز کسیکه میانه روی را ترک کند از راه حق منحرف شده [10] یار و همنشین در حکم خویشاوند است . دوست آن است که در نبود انسان حق دوستی را رعایت کند هوا و هوس شریک کوری است . [11] چه بسا دورافتادگانی که از خویشاوندان نزدیکترند و خویشاوندانی که از هرکس دورتر می باشند [12] غریب کسی است که دوست نداشته باشد . کسیکه از حق تجاوز کند در تنگنا قرار می گیرد . [13] آن کس که به ارزش خود اکتفا کند برایش پاینده تر خواهد بود . مطمئن ترین وسیله ایکه میتوانی به آن چنگ بزنی وسیله ایاست که بین تو و خدایت ایجاد رابطه کند . [14] کسیکه به کار تو اهمیت نمی دهد در حقیقت دشمن تو است گاه می شود که نومیدی نوعی وصول به مقصد است و این در صورتی است که طمع موجب هلاکت شود [15] چنان نیست که هر عیب پنهانی آشکار شود و همه فرصتها به نتیجه رسد [16] گاه می شود که بینا به خطا می رود و نابینا به مقصد می رسد [17] شر و بدی را تاخیر افکن زیرا هر وقت بخواهی می توانی انجام دهی بریدن از جاهل معادل پیوند با عاقل و هوشیار است [1] کسیکه از مکر زمان ایمن بماند زمان به او خیانت خواهد کرد و کسیکه آن را بزرگ بشمارد او را خوار خواهد ساخت . چنین نیست که هر تیراندازی به هدف بزند . [2] آن گاه که حکومت تغییر کند و دگرگون شود زمانه دگرگون خواهد شد پیش از حرکت به سوی سفر درباره همسفرت جستجو و تحقیق کن و پیش از گرفتن منزل درباره همسایه ات . [3] از گفتن سخنان بی محتوا بر حذر باش گرچه آن را از دیگری نقل کنی. [4] از مشاوره با زنان [ هوسباز ] بپرهیز که نظریه آنها ناقص و تصمیمشان ناپایدار است [5] و از طریق حجاب مشاهد زنان را بپوشان زیرا حجاب و پوشش آنها را سالمتر و پاکتر نگاه خواهد داشت [6] خارج شدن و بیرون رفتن آنها بدتر از این نیست که افراد غیر مطمئن را در بین آنان راه دهی. [7] اگر بتوانی که غیر از تو دیگری را نشناسند این کار را بکن . [8] به زن بیش از حد خود تحمیل مکن زیرا زن همچون شاخه گل است نه قهرمان خشن [9] احترامش را به حدی نگهدار که او را به فکر نیندازد که برای دیگری شفاعت کند . [10] بر حذر باش از اینکه در غیر جائی که باید غیرت به خرج داد اظهار غیرت کنی[ که نشانه سوءظن تو نسبت به او باشد ] زیرا اظهار بی اعتمادی و سوءظن زنان را به ناپاکی و بیگناهان را به آلودگی سوق می دهد . [11] برای هر کدام از خدمت گذارانت کاری معین ساز که او را در قبال آن مسک ول بدانی چرا که این سبب می شود کارها را به یکدیگر وانگذارند و در خدمتت سستی نکنند . [12] قبیله عشیره ات را گرامی دار زیرا آنها پر و بال تواند که به وسیله آنها پرواز می کنی و اصل و ریشه تواند که به آنها بازمی گردی و دست و نیروی تواند که با آن به دشمن حمله می کنی. [1] نیایش : [2] دین و دنیایت را نزد خداوند به امانت گذار و از او بهترین مقدرات را هم اکنون و در آینده در دنیا و آخرت مسک لت نما والسلام
نامه شماره 32
و من کتاب له علیه السلام [3] الی المعاویه [4] و اردیت جیلا من الناس کثیرا ، خدعتهم بغیک ، [5] و القیتهم فی موج بحرک ، تغشاهم الظلمات ، و تتلاطم بهم الشبهات ، [6] فجازوا عن وجهتهم و نکصوا علی اعقابهم ، [7] و تولوا علی ادبارهم ، و عولوا علی احسابهم [8] الا من فاء من اهل البصائر ، فانهم فارقوک بعد معرفتک ، و هربوا الی الله من موازرتک ، [9] اذ حملتهم علی الصعب ، و عدلت بهم عن القصد [10] فاتق الله یا معاویه فی نفسک ، و جاذب الشیطان قیادک ، [11] فان الدنیا منقطعه عنک ، و الاخره قریبه منک ، و السلام
ترجمه
[3] از نامه های امام علیه السلام به معاویه 000 [4] گروه بسیاری از مردم رابه هلاکت افکندی با گمراهی و ضلالت خویش آنان را فریفتی[5] و در امواج فتنه و فساد انداختی همان فتنه و فسادی که تاریکی هایش فراگیر است و امواج شبهاتش همه آنها را در کام خود فرو برده [6] و این سبب شد که آنها از حق باز گردند و به جاهلیت و دوران گذشته رو آورند [7] به قهق را برگشته و به حسب و نسب و تفاخرات قومی اعتماد کنند [8] جز گروهی از روشن ضمیران و اهل بصیرت که از این راه بازگشته و پس از آنکه تو را شناختند از تو جدا شدند . از همکاری و معاونت تو بسوی خدا فرار کردند [9] و این به آن خاطر بود که تو آنها را به کاری صعب و پر مشقت [ نبرد برضد حق ] واداشتی و از راه راست منحرفشان ساختی[10] ای معاویه در برابر کارهایت از خدا بترس و زمامت را از دست شیطان بگیر [11] که دنیا از تو بریده و آخرت به تو نزدیک است . [ و پایان عمرت نزدیک است ] والسلام
نامه شماره 33
و من کتاب له علیه السلام [12] الی قثم بن العباس و هو عامله علی مکه [13] اما بعد ، فان عینی بالمغرب کتب الی یعلمنی انه [1] وجه الی الموسم اناس من اهل الشام العمی القلوب ، الصم الاسماع ، [2] الکمه الابصار ، الذین یلبسون الحق بالباطل ، [3] و یطیعون المخلوق فی معصیه الخالق ، و یحتلبون الدنیا درها بالدین ، [4] و یشترون عاجلها باجل الابرار المتقین ، و لن یفوز بالخیر الا عامله ، [5] و لا یجزی جزاء الشر الا فاعله فاقم علی ما فی یدیک قیام الحازم الصلیب ، [6] و الناصح اللبیب ، و التابع لسلطانه ، المطیع لامامه [7] وایاک و ما یعتذر منه ، و لا تکن عند النعماء بطرا، و لا عند الباساء فشلا ، و السلام
ترجمه
[12] از نامه های امام علیه السلام به قثم بن عباس فرماندار امام در شهرمکه [13] اما بعد مامور اطلاعات من در مغرب [ شام ] برایم نوشته و مرا آگاه ساخته که 000 [1] گروهی از مردم شام به سوی حج گسیل داشته شده اند : گروهی کوردل ناشنوا [2] و کور دیده که حق را با باطل مشوب می سازند [3] و در طریق نافرمانی خالق از مخلوق اطاعت می کنند با دادن دین خود شیر از پستان دنیا می دوشند [4] و آخرت را که در انتظار نیکان و پاکان است به متاع این دنیا می فروشند در حالیکه هر کار نیک نتیجه اش عاید عامل آن می شود [5] و جزایشر جز به فاعلش نمی رسد . بنابراین در مورد آنچه در اختیار داری سخت قیام کن قیام شخصی دوراندیش و نیرومند [6] قیام شخصی عاقل و نصیحت گر قیام کسیکه از سلطان خویش اطاعت می کند و مطیع فرمان امام و پیشوایش می باشد [7] از این بپرهیز که عملی انجام دهی که در برابرش عذر بخواهی نه به هنگام اقبال نعمت مغرور و خوشحال باش و نه به هنگام شدائد سست و ترسو و ضعیف والسلام
نامه شماره 34
و من کتاب له علیه السلام [8] الی محمد بن ابی بکر ، لما بلغه توجده من عزله بالاشتر عن مصر ، ثم توفی الاشتر فی توجهه الی هناک قبل وصوله الیها [9] اما بعد ، فقد بلغنی موجدتک من تسریح الاشتر الی عملک ، [10] و انی لم افعل ذلک استبطاء لک فی الجهد ، و لا ازدیادا لک فی الجد ، [11] و لو نزعت ما تحت یدک من سلطانک ، لولیتک ما هو ایسر علیک مؤونه ، و اعجب الیک ولایه [12] ان الرجل الذی کنت ولیته امر مصر کان رجلا لنا ناصحا ، [13] و علی عدونا شدیدا ناقما ، فرحمه الله فلقد استکمل ایامه ، [1] و لاقی حمامه ، و نحن عنه راضون ، اولاه الله رضوانه ، و ضاعف الثواب له [2] فاصحر لعدوک و امض علی بصیرتک ، و شمر لحرب من حاربک ، و ادع الی سبیل ربک ، [3] و اکثر الاستعانه بالله یکفک ما اهمک ، و یعنک علی ما ینزل بک ، ان شاء الله
ترجمه
[8] از نامه های امام علیه السلام به محمدابن ابوبکر هنگامی که در اثرعزلش از فرمانداری مصر و قراردادن مالک اشتر به جای او ناراحت شده بود . و سرانجام که اشتر در بین راه از دنیا رفت و به آنجا نرسید . [9] اما بعد به من خبر رسیده که از فرستاده اشتر به سوی فرمانداریت ناراحت شده ای[10] ولی این کار را من نه به این جهت انجام دادم که تو در تلاش و کوششت کندی ورزیده ایو یا برای این باشد که جدیت بیشتری به خرج دهی[11] اگر آنچه در اختیارت قرار دارد از تو گرفتم تو را والی جائی قرار دادم که هزینه آن بر تو آسانتر و حکومت آن برایت جالب تر است . [12] آن مردیکه من او را فرماندار مصر کرده بودم مردی بود که نسبت به ما ناصح و خیرخواه [13] و نسبت به دشمنانمان سختگیر و درهم کوبنده بود خدایا و را رحمت کند که ایام زندگی خود را کامل کرد عمر را به پایان برد [1] و مرگ را ملاقات نمود در حالیکه ما از او راضی بودیم خداوند هم نعمت خشنودیش را بر او ارزانی دارد و پاداشش را مضاعف گرداند . [2] [ اما اکنون ] تو برای پیکار با دشمنت سپاه را بیرون آر و طبق بصیرت و فهمت در مبارزه با او حرکت کن . دامن جنگ را برای کسیکه با تو می جنگد به کمر زن و مردم را در راه پروردگارت به مبارزه دعوت کن . [3] از خداوند بسیار یاری طلب که مشکلاتت را حل خواهد کرد و در شدائدی که بر تو نازل میشود یاریت می کند. انشاءالله
نامه شماره 35
و من کتاب له علیه السلام [4] الی عبد الله بن العباس ، بعد مقتل محمد بن ابی بکر [5] اما بعد ، فان مصر قد افتتحت ، و محمد بن ابی بکر رحمه الله قد استشهد ، [6] فعند الله نحتسبه ولدا ناصحا و عاملا کادحا ، [7] وسیفا قاطعا ، و رکنا دافعا وقد کنت حثثت الناس علی لحاقه ، [8] و امرتهم بغیاثه قبل الوقعه ، و دعوتهم سرا وجهرا ، وعودا و بدءا ، [9] فمنهم الاتی کارها ، ومنهم المعتل کاذبا ، و منهم القاعد خاذلا [10] اسال الله تعالی ان یجعل لی منهم فرجا عاجلا ، [11] فوالله لولا طمعی عند لقائی عدوی فی الشهاده ، و توطینی نفسی علی المنیه ، [12] لاحببت الا القی مع هؤلاء یوما واحدا ، و لا التقی بهم ابدا
ترجمه
[4] از نامه های امام علیه السلام به عبدالله بن عباس پس از شهادت محمدبن ابی بکر . [5] اما بعد 000 مصر به دست دشمن گشوده شده و محمدبن ابی بکر که خدا رحمتش کند به شهادت رسیده . [6] این مصیبت را به حساب خداوند می گذاریم و اجر آن را از خدا مسالت داریم : [ مصیبت ] فرزندی ناصح و کارگزاری تلاشگر و کوشا [7] شمشیری برنده و قاطع و ستونی بازدارنده من مردم را به ملحق شدن به او و همکاریش تشویق و تحریض کردم [8] و به آنها فرمان دادم که پیش از وقوع واقعه به فریادش برسند . من آنها را آشکارا و پنهانی از آغاز تا انجام در حرکت به سوی او دعوت کردم . [9] عده ای هماهنگی خود را با اکراه اعلام و گروهی به طور دروغین خود را به بیماری زدند و گروه سوم افرادی بودند که برای تنها ماندن [ سپاه حق ] دست از یاریش کشیدند . [10] از خداوند تقاضا می کنم که برای نجات من از میان اینگونه افراد فرجی عاجل قرار دهد . [11] بخدا سوگند اگر علاقه من به هنگام پیکار با دشمن در شهادت نبود و خود راه را برای مرگ در راه خدا آماده نساخته بودم [12] دوست می داشتم حتی یکروز با این مردم روبرو نشوم و هرگز آنها را ملاقات نکنم .