علل خستگی معلمان در کلاس درس - قسمت اول
خستگی بدنی و روحی برای انسان ، حالتی آزار دهنده است که تقریبا" تمام توان و انرژی وی را تحت تاثیر قرار داده و از کارایی افراد می کاهد .
امام علی (ع) فرمودند:
إنَّ هذِِهِ الْقُلوبَ تَمَلُُّّ کَما تَمَلُّ الْأبْدانُ فَابْتَغوا لَها طَرائِفَ الْحِکَمِ.
دلها مانند بدنها خسته می شوند پس (برای رفع خستگی آنها) حکمتهای تازه بجویید.(نهج البلاغة، حکمت91)
درتعریف خستگی گفته شده :
"خستگی Fatigue کاهش توانایی انجام دادن کار است ، خواه کار بدنی باشد یا ذهنی .
خستگی ، آسیب دیدن عمل دستگاههای حسی، عصبی، یا عضلانی که در نتیجه انگیزش و فعالیت مداوم پیدا می شود .
خستگی، بیزاری و سیری است که یک احساس بدنی خاص می باشد
عصبانیت Nervousness حالت تنش درونی ، بی آرامی ، و حساسیت فوق العاده را می گویند.
(فرهنگ علوم رفتاری،شعاری نژاد)"
منظور ما در این نوشته کوتاه ، خستگی اعصاب،ضعف عصبی ، نوراستنی Neurasthenia نیست . خستگی اعصاب یک بیماری کنشی است که با احساس ضعف و کاهش فعالیت بدنی و ذهنی مشخص می شود . بیماری عصبی است که شخص مبتلا دایما" از ضعف و خستگی بدنی و ذهنی ، احساس سنگینی در سر ، ضعف حافظه و سایر عوارض شکایت می کند . البته این احساس ، نتیجه فعالیت عضلانی و ذهنی نیست بلکه یک نوع خستگی خیالی است که در اثر اضطراب روانی پیدا می شود (فرهنگ علوم رفتاری،شعاری نژاد)
به دلیل اهمیت موضوع ، صرفا" برخی عوامل ، به اختصار و تیتروار خواهد آمد به این هدف که سایر نویسندگان آگاه و مسلط به موضوع در اینترنت ، نشریات و غیره به ارائه راهکارهایی برای غلبه برخستگی و کاهش تاثیرات سوء آن ترغیب گردند.
معلمان هم مانند سایر افراد ممکن است دچار خستگی شوند ، کار ارزشمند معلم به دلایل بسیار با دیگر مشاغل تفاوتهایی دارد ؛ معلم در کلاس باید از دانش آموزان ارزشیابی شفاهی و کتبی داشته ، کلاس را مدیریت و اداره نماید ، سر و صدا و گرمی و سردی را تحمل کند، واکنش دانش آموزان را نسبت به تشویق و تنبیه های احتمالی زیر نظر بگیرد ، محبت بورزد، عواطف مختلف از خود بروز دهد، در آن واحد با چندین نفر با وجود تفاوتهای فردی آشکار ، سر و کار دارد، به پرسشهای همه پاسخ دهد، از یادگیری تک تک دانش آموزان اطمینان حاصل کند ، به پیشرفتهای شاگردان توجه نموده و برای ارتقای سطح کیفی کلاس تلاش کند ، آشتی دهد ، تشویق کند ، (به جای واژه تنبیه چه بنویسیم؟) تنبیه کند ، ارتباط بین خود و والدین و مدرسه را ایجاد نماید،دل بسوزاند ، عشق بورزد ، هر دانش آموز را در فرایند آموزش و یادگیری سهیم کند ، دانش آموزان را به نوبه مطرح کند ، اشکال بگیرد ، رفع اشکال کند ، قضاوت کند ، راهنمایی کند ، نمره دهد، بیش از دیگران مراقب اعمال خود باشد،پند و اندرز دهد و ...
از طرف دیگر، دانش آموزان هم مجبورند برای ساعاتی در کلاس نشسته ، مقررات و نظم را رعایت کنند، به پرسشهای معلم پاسخ گویند ، و هر کدام انتظار دارند در جریان یاددهی و یادگیری مشارکت داده شوند، سردی و گرمی و سر و صدای کلاس را تحمل کنند ، نسبت به فضای آزاد منزل و حیاط مدرسه ، از جنب و جوش خود بکاهند و ...
معلم باید حواس کلیه دانش آموزان را هنگام تدریس به خود جلب نماید ، از انتقال صحیح اطلاعات به دانش آموز اطمینان یافته و نکات لازم در شیوه های تدریس خود را مد نظر قرار داده و برای موثر بودن تلاش خود ، همواره به ارزیابی روش خود و میزان یادگیری دانش آموزان بپردازد ، انتظارات مدرسه و خانواده را در مورد دانش آموزان در حد ممکن بر آورده سازد و ...
مجموعه موارد بالا و صدها مورد فعالیتهای دیگر معلم در کلاس ، می تواند خستگی وی را به دنبال داشته باشد ... اما برخی عوامل موثر بر افزایش خستگی معلمان در کلاس چیست ؟
در زیر خلاصه ای از این عوامل ذکر می شود که ممکن است در برخی مدارس و برای برخی معلمان مصداق نداشته باشد و البته جا دارد هر کدام از بندها ، جداگانه و به دقت بررسی شود و راهکارهایی برای به حداقل رساندن تا ثیر آنها در خستگی معلمان ارائه شود ، موارد مذکور صرفا" براساس تجربه شخصی تعدادی از همکاران و جهت اطلاع آورده شده اما معلمان باتجربه و دارای سابقه خدمت بالا ، تاکید می کنند که از تمام عوامل موثر تر بر خستگی معلم ، این است که " معلم تمام وقت کلاس را به خود اختصاص دهد" و از روش تدریس هایی که دانش آموزان در آن کاملا" منفعل هستند ، استفاده گردد. ضمنا" تجربه نشان داده که دانش آموزان به درس و تدریس معلمان پر انرژی ، شاداب و سر حال در کلاس ، توجه بیشتری داشته و مطالب ارائه شده را بهتر یاد گرفته و در کل ، از نظر آنان ، اینگونه معلمان از نظر اکثر دانش آموزان ، افرادی دوست داشتنی ، موثر و کارا هستند ، بر عکس گرچه اطلاعات علمی برخی معلمان بسیار خوب و حتی نحوه ارائه درس در کلاس هم اشکالی ندارد اما به دلیل اینکه ، مطالب را با شادابی و حرارت به دانش آموزان ارائه نمی دهند ، میزان توجه و یادگیری آنان در کلاس کمتر خواهد شد .
عوامل خستگی مربوط به معلم:
- نداشتن برنامه و طرح درس مشخص برای یک جلسه آموزشی.
- عدم هماهنگی معلمان و کادر مدرسه در تنبیه و تشویق دانش آموزان و اینکه ممکن است از برخوردهای محبت آمیز و یا تشویق و تنبیه و روش تدریس معلم ، سوء استفاده کنند.
- این نگرش که ؛ بیش از اندازه فعالیت می کند و کسی قدرش را نمی داند .
- داشتن این نگرش که کار وی مهم ، مفید و موثر نیست و نتیجه ای مشهود در دانش آموز ندارد.
- داشتن این نگرش که تاثیر کار معلم در سطح جامعه چندان مشهود نیست .
- مشکلات شخصی معلم مربوط به خارج مدرسه ، مانند داشتن فرزند کوچک ، استراحت ناکافی ،مشکلات مادی ،مشکلات جسمی
- انتقال ناخواسته (احتمالی) مشکلات شخصی و عصبانیت ها به کلاس درس توسط معلم.
- استفاده از یک روس تدریس یکنواخت مانند روش تدریس سخنرانی صرف که دانش آموزان به صورت کامل شنونده و منفعل خواهند بود .
- عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی در کلاس ، پس کلاس تنوعی برای دانش آموز نخواهد داشت و ممکن است رغبتی به شنیدن سخنان معلم نداشته و توجهی به کلاس ننمایند.
- تاکید معلم به انضباط خشک کلاسی دانش آموزان ، که ابتدا منجر به کسالت دانش آموز و سپس معلم خواهد شد.
- عدم رضایت شغلی معلم .
- حساسیت بیش از حد معلم به جنب و جوش دانش آموزان و رعایت مقررات کلاسی و درگیری های احتمالی پس ازآن.
- اختصاص اوقات کلاس به رسیدگی به درگیری ها ی خود با دانش آموزان ، و دانش آموزان با یکدیگر.
- تاکید احتمالی برخی مناطق ، مدیران مدارس و بازرسان ، به داشتن نمرات ثبت شده بیشتر توسط معلمان در دفتر نمره ، بدون توجه به انواع شیوه های ارزشیابی و فقط تاکید بر نمرات پرسش پای تخته .که این سبک ارزشیابی ، به میزان زیادی از انرژی معلمان کاسته و آنان را با کمبود وقت مواجه می کند .
- و سایر عوامل
عوامل خستگی معلم مربوط به دانش آموزان ، کلاس و محتوای دروس:
- بی توجهی دانش آموزان به کلاس در اثر درگیری های احتمالی.
- بی توجهی دانش آموزان به تدریس معلم به دلیل امتحان یا پرسش ساعت قبل یا بعد .
- آلودگی هوای کلاس ، بیماریهای واگیردار ، گرو خاک در کلاس.
- خستگی دانش آموزان در ساعات آخر و معلم مجبور است مکررا" توجه آنان را به کلاس و درس جلب نماید.
- خستگی دانش آموزان به دلایل متعدد مانند مسابقات ساعات قبل، عدم استراحت و خواب کافی در منزل.
- عدم آمادگی دانش آموزان برای پاسخگویی یا امتحان و مقاومت و چانه زنی در برابر پرسش یا ارزشیابی معلم .
- وجود دانش آموزان بی انضباط، بی نظم، مزه پران، متلک گو، و مخل نظم کلاسی که معلم را مجبور به تذکرات مکرر خواهد کرد.
- جذاب نبودن محیط داخلی کلاس مانند رنگ نامناسب درب و دیوار ، نداشتن پرده های مناسب و زیبا،و سایر امکانات جزیی کلاس .
- حواس پرتی مکرر دانش آموزان در اثر سر و صدای بیرون مدرسه ، داخل سالن ، تنبیه های احتمالی در سالن و غیره که معلم را مجبور به تجمیع حواس دانش آموزان می کند .
- وجود مشکلات جدید مانند آوردن موبایل به کلاس توسط دانش آموزان، و در نتیجه حواس پرتی آنان و تذکرات مکرر معلم و یا ایجاد سوال برای معلم که چرا تعدادی از دانش آموزان اصلا" به سخنان معلم توجهی ندارند ؟
- نبود رغبت و انگیزه کافی دانش آموزان به درس و کتاب و تحصیل .
- درگیریها و تنبیه های احتمالی دانش آموزان در ساعات قبل و ترس از ساعت بعد .
- درگیریهای شخصی و قهر و دعوای دانش آموزان با هم در کلاس و یا حیاط و بیرون از مدرسه و یا تنبیه و محرومیت های دسته جمعی آنان .
- جذاب نبودن محتوای مواد آموزشی و یا حجم بالای برخی کتب درسی .
- سختی برخی مواد درسی.
گاهی علل بی نظمی در کلاس ناشی از خود دانش آموز است . برخی از این علت ها عبارت است از :
- ناراحتی های جسمی ، روحی و روانی
- نداشتن علاقه و انگیزه
- سر در گم بودن و بی اعتنایی به انتظارات معلم و قوانین و مقررات مدرسه و کلاس درس
- نداشتن برنا مه ی مشخص مطالعه
- کم خوابی و خستگی مفرط
- انجام ندادن تکالیف خود
- تغذیه ی نا مناسب
- نا امیدی احتمالی به آینده
- استقلال طلبی و مقابله با اقتدار معلم