اهمیت نقش خانواده در فرایند تحول کودک امری قطعی است. یکی از مسئولیت های والدین کمک و آموزش به کودکان در جهت تشخیص و حل مشکلات گوناگونی است که به طور مداوم در زندگی روزمره با آن رو به رو می شود. این گونه آموزش ها می توانند در کاهش رفتارهای نامناسب کودکان و بهبود رفتارهای اجتماعی آن ها موثر واقع شوند.
مواجهه با مشکل در زندگی امری طبیعی و اجتناب نا پذیر است و افراد در سراسر زندگی خود با مسائل و مشکلات مختلفی رو به رو می شوند، از این رو توانایی افراد در مواجهه با این گونه موقعیت ها به شیوه صحیح و کارآمد از اهمیت بالایی برخوردار است . پژوهش ها نشان می دهد ، افرادی که از مهارت های حل مسئله پایینی برخوردارند ، در برخورد با مشکلات با شکست مواجه شده و به محض رویارویی با موانع، ممکن است با بروز رفتارهای برانگیخته نسبت به آن واکنش نشان دهند، احساس ناکامی کنند، پرخاشگر شوند و یا برای پرهیز از موقعیت مشکل ساز ، گوشه گیرشوند؛ فرایندی که می تواند بروز رفتارهای سازش نایافته را برای فرد در پی داشته باشد . از این رو توانایی حل مسئله از جمله اساسی ترین مهارت ها در رویارویی با این گونه مشکلات است.
مهارت حل مسئله یکی از توانایی های عالی ذهن است. در مهارت حل مسئله فرد باید با برقراری روابط بین تجربه های گذشته و مسئله، رابطه بین آن ها را کشف و با توجه به آن، راه حل های مناسب را اتخاذ کند . به عبارتی دیگر حل مسئله، عمل تصمیم گیری است که شامل شناخت و شناسایی وضعیتی است که در آن تصمیم گیری، جمع آوری اطلاعات، بررسی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی وضعیت موجود انجام می شود، پیامدهای رفتار در آن وضعیت و گرفتن بازخورد از محیط اجتماعی توسط فرد ارزیابی می شود ، و در نتیجه شخص با جایگزین کردن تصمیم هایی که می تواند نتایج مثبت و موثرتری را برای زندگی وی در پی داشته باشد، اقدام به اتخاذ تصمیمی مناسب تر می کند.
یادگیری مهارت حل مسئله به فرزند شما کمک می کند که:
- افزایش خلاقیت
- تقویت محاسبات ریاضی
- بالا رفتن اعتماد به نفس
- توانمندی در رهبری یک گروه
حال چگونه مهارت حل مسئله را به فرزندانمان آموزش دهیم ؟
آموزش مهارت حل مسئله از طریق روش آموزشی مبتنی بر کشف باید صورت بگیرد؛ یعنی کودک بر اساس فرایند پرسشگری و کاویدن، یاد بگیرد. آموزش مهارت حل مسئله شامل کمک به کودک دراین است که یاد بگیرد چگونه پاسخ معماها، پرسش ها، و معظلاتی که در زندگی روزانه اش با آنها روبرو می شود را پیدا کند. این یادگیری هم در تمرین های فردی و هم در تمرین های گروهی، محقق می شود. پروژه های گروهی برای یادگیری انضباط و همکاری گروهی (کار تیمی) خیلی مهم است.
۶ اقدام عملی برای آموزش مهارت حل مسئله
کودکان باید در یک فرایند تکرار شونده و منظم، مهارت حل مسئله را یاد بگیرند. برای این منظور، لازم است که اقدام های زیر صورت گیرد:
۱- فراهم کردن یک محیط حل مسئله
کودکتان باید بداند که اشکالی ندارد اگر اشتباه کرد و به این خاطر تنبیه نشود. و اینکه کودک متوجه شود که قضاوت ها و راه حل هایشان ارزشمند است؛ حال چه درست باشند چه غلط. به خاطر داشته باشید که شما می خواهید تفکر حل مسئله را تقویت کنید که نیازمند این است که تمامی گزینه های حل یک مسئله باید استخراج شود. اگر کودکتان جواب به ظاهر بی ارتباطی داد، هرگز او را مسخر نکنید و به او نخندید. کودک شما می خواهد که عقایدش شنیده شده و جدی گرفته شود. اگر شما به راه حل های کودکتان توجه کرده و او را تشویق کنید که راه حل های خلاقانه تر ارائه دهد، علاقه کودک به حل مسئله، افزایش می یابد.
۲- ایجاد زمان برای حل مسئله
فرایند یافتن راه حل برای مسئله و آزمون راه حل در عمل، نیاز به زمان دارد. سعی و خطا، یکی از بخش های حیاتی برای یادگیری مهارت حل مسئله است. زمانی را بر اساس یک دوره منظم، مانند بعد از ظهرهای آخرهفته، کنار بگذارید تا به همراه فرزندتان در یک فعالیت حل مسئله، مشغول شوید.
۳- فراهم کردن مکانی برای حل مسئله
آزمون راه حل ها باید در محیطی ایمن انجام شود مانند چاله ماسه یا محوطه باغچه که بتوانید همراه با کودکتان بازی کنید. چاله ماسه، جای خوبی است برای ایجاد موقعیت هایی مانند حفر تونل و یا ساختن یک رمپ. اجازه دهید که کودکتان از وسایلی که در اطرافش هستف استفاده کند. همچنین اگر بتوانید چند کودک هم سن وسالش را نیز وارد کنید، سودمند است زیرا باعث تقویت تعاملات اجتماعی می شود؛ از آنجائیکه کودکان سعی می کنند برای یافتن راه حل با یکدیگر به گفتگو بپردازند.
۴- تدارک وسایل لازم
برای انجام بازی حل مسئله، کودک شما به موقعیت هایی نیاز دارد تا روش های گوناگون را به کار گرفته و تنوعی از ابزار و مصالح را داشته باشد. انعطاف پذیری مصالحی همچون ماسه، آب، بلوک، و مواد هنری برای کشف روش های گوناگون، ایده آل هستند. کودکان می توانند به راحتی راه حل هایشان را تست کنند و به مصالحشان، شکل های مختلفی بدهند.
۵- آشنایی با روش حل مسئله
حل مسئله دارای یک فرایند منطقی است که باید آن را به کودک یاد داد:
- تشخیص مسئله
- یافتن گزینه های گوناگون (مثلاً از طریق طوفان ذهنی)
- تست گزینه ها
- ارزیابی آنچه که رخ می دهد
فهمیدن فرایند تفکر حل مسئله، باعث می شود که کودکان مهارت حل مسئله شان را تقویت کنند. می توانید با توضیح این فرایند در زمانی که خودتان مشغول حل یک مسئله هستید، این استراتژی را برای کودکتان مدل کنید. برای اینکه به توجه کودکتان در فهم این فرایند جهت دهید، خوب است که پرسش هایی را از او بپرسید. بهترین پرسش ها در این زمینه، پرسش های باز هستند.
مثال هایی از پرسش های باز عبارتند از
- برای اینکه این کار کنه، چطوری باید ساخته می شد؟
- چه کار دیگه ای می شه کرد؟
- اگر این کار را انجام دهیم، به نظرت چه اتفاقی می افته؟
- اگر خودت امتحان کنی، چطور می شه؟
- به نظرت آیا راه دیگری هم وجود داره؟
۶- انتخاب مسائل مناسب برای حل
از آنجای که کودکان بنا به طبیعتشان بسیار مایل هستند که دنیای اطرافشان را بیابند، یافتن مسئله مناسب، چندان سخت نیست. مسایلی که می توانید برای کودکان انتخاب کنید می تواند این باشد که دنیای فیزیکی، یا دنیای اجتماعی چگونه کار می کند. این ها جنبه هایی از زندگی است که کودکان در زندگی روزمره با آنها سروکار دارند.
برخی از مسائل مربوط به دنیای فیزیکی عبارتند:
- وقتی در یک کفه ترازو، بار می گذاریم چگونه تعادل آن را حفظ کنیم؟
- وقتی که ته یک بطری سوراخ است، چگونه آن را پر از آب کنیم؟
- چگونه یک بند کفش را ببندیم؟
- چطوری به بالای کابینت برسیم؟
- چطوری یک تونل بزنیم زیر قصر ماسه ای، بدون اینکه خراب بشه؟
مثال هایی از مسائل مربوط به دنیای اجتماعی:
- چطوری دوستمان را کمک کنیم تا گریه اش را متوقف کنه؟
- چگونه با دوستی که زبان ما را بلد نیست، صحبت کنیم؟
- برای مهمانی ات، چه کسانی را دعوت کنیم؟
در پایان امیداوریم ، شما والدین عزیز ، با به کار گیری این روش ها ، نقش زیادی در بالا بردن مهارت حل مسئله در فرزند خود داشته باشید.
ما را از دیدگاههای خود بهره مند سازید.