اعتیاد یا وابستگی به مواد، بیماری است که شامل الگوی نامناسب از مصرف مواد و داروهاست و باعث تخریب جنبه های مختلف زندگی فرد می گردد .
در مطلب اعتیاد ، نوجوانان و مدارس به بررسی اعتیاد و مشکلات آن پرداختیم. در این مطلب سوء مصرف مواد را بررسی می کنیم .
تفاوت هایی بین واژه ی « سوء مصرف مواد » و « اعتیاد » وجود دارد . سوء مصرف مواد به هر گونه استفاده از موادی که عوارض روانی و یا جسمانی به همراه داشته باشد گفته می شود. اما واژه ی اعتیاد زمانی به کار می رود که فرد به این سوء مصرف وابستگی روحی و یا جسمی پیدا نماید. وابستگی روحی به این معناست که فرد در صورت مصرف ننمودن مواد دچار اختلالات روحی از جمله افسردگی،اضطراب و ... می شود . اما در وابستگی جسمی ، مصرف نکردن مواد با علائم جسمی از قبیل تعریق، دردهای عضلانی ، سردرد و ... همراه است .
مواد مورد سوء مصرف و اعتیاد زا عموما با واژه ی « مواد روان گردان » شناخته می شوند ، زیرا تغییراتی در دورن انسان ایجاد می نمایند . برای مثال باعث احساس انرژی ، خوشحای ، آرامش و یا خواب آلودگی می شوند .
مواد روان گردان بر اساس نوع تاثیری که بر روان انسان ها ایجاد می نمایند، به پنج گروه اصلی تقسیم می شوند :
- مواد مخدر:
تخدیر یا احساس آرامش، بی دردی و بی غمی، تاثیری است که گروهی از مواد روان گردان با نام مواد مخدر در روح و روان انسان ایجاد می کنند. این گروه که تریاک و هروئین معروف ترینشان هستند، در ایران بیشترین شیوع مصرف را دارند؛ زیرا عموم این مواد از گیاه تریاک که به لاتین « اپیوم » خوانده می شود، گرفته می شود .
به این خانواده، اپیوئید ها تیز اطلاق می شود. این نوع مواد علاوه بر کاربرد داشتن در علوم پزشکی به عنوان داروهای ضد درد ( مثل مورفین، کودئینو ترامادول ) ، داروهای ضد اسهال ( مثل دیفنوکسیلات و لوپرامید ) و داروی ضد سرفه ( مثل پروپوکسی فن ) ، بالاترین خاصیت اعتیاد زایی را نیز دارا هستند.
- مواد محرک :
این مواد باعث احساس انرژی و شادی در فرد مصرف کننده می شوند . کوکائین و ترکیبات آمفتامین مانند شیشه به این گروه تعلق دارند. اعضای این گروه اعتیاد زایی جسمی بالایی ندارند، ولی مصرف آن ها با اعتیاد روحی و عوارض جسمانی بسیاری همراه است .
- مواد توهم زا :
توهم به معنای دیدن، شنیدن، لمس و یا چشیدن چیزی است که در واقع در دنیای خارج وجود ندارد. برای مثال در توهمات بینایی، فرد چیزهایی می بیند که در واقع در دنیای خارج وجود ندارد .خاصیت توهم زایی عموما با خاصیت تحریک نیز همراه می باشد؛ یعنی بسیاری از مواد محرک توانایی توهم زایی نیز دارند. برای مثال حشیش، شیشه و اکستاسی ( قرص های اکس) هر کدام به میزانی متفاوت توانایی تحریک و توهم زایی دارند. البته بعضی مواد مانند ال اس دی (LSD ) تقریبا به طور خالص فقط توانایی توهم زایی دارند.
- مواد خواب آور :
قرص های خوابآور و آرامش بخش از جمله دیازپام، کلونازپام ، لورازپام و فنوباربیتال که بیشتر کاربرد پزشکی دارند توسط عده ای از افراد در جهت سوء استفاده می شوند . این مواد خاصیت اعتیاد زایی دارند، اما عوارض جسمانی کمتری دارند .
- مواد متفرقه :
الکل به عنوان یکی از مهمترین موادی که مهترین موادی که مورد سوء مصرف قرار می گیرد در مقادیر کم، خاصیت تحریک کنندگی و در مقادیر بیشتر، خاصیت آرامش بخشی، خواب آوری، بیهوشی و در نهایت مرگ را به همراه دارد. در بسیاری از کشورهای غربی برخی مواد مصرفی مجاز، مانند لاک، تینر و بنزین نیز به صورت استنشاقی سوء مصرف می شوند .
قرص های نیروزا و آمپول هورمونی ( استروئید های آنابولیک ) که در باشگاه های بدنسازی مورد استفاده قرار میگیرند نیز مثال هایی از سوء مصرف مواد هستند .
در مجموع می توان گفت اعتیاد، بیماری است که تمام جنبه های مرتبط با فرد شامل بدن، روان و ذهن، وضعیت خانوادگی، اجتماعی، شغلی و تحصیلی را درگیر می کند و برای درمان آن نیز دخالت و تغییر در همه ی این جنبه ها ضروری هستند .